Een jeugdboek vermomd als paspoort, om een fantasiereis mee te maken. Geslaagd idee voor de Kinderboekenweek, maar de uitvoering was zó overtuigend dat de hele oplage in 1982 door justitie in beslag werd genomen.

Het thema van de Kinderboekenweek 1982 was reizen. Uitgeverij Kosmos besloot in te haken met een speciale editie, om het tienjarig bestaan van haar jeugdfonds te vieren. Els Pelgrom werd gevraagd een verhaal schrijven voor een bijzonder boekje: Het verloren paspoort. Max Velthuijs was verantwoordelijk voor de vormgeving.

Het verhaal is vormgegeven als een soort paspoort. Ongeveer hetzelfde formaat, met tussen het verhaal door enkele lege pagina's voor de visa, uitgereikt door het 'Koninkrijk der Kosmopolieten', onder de verantwoordelijkheid van het 'Ministerie van Vermakelijke Zaken'.
Rossella gaat op reis, neemt de nachttrein - en dan begint de bijdrage van Velthuijs aan het verhaal. Want de conducteur neemt het paspoort in, waarna twee bladzijden volgen zonder tekst, maar mét stempels uit Duitsland en Zwitserland. Sla de bladzijde om, en ze is gearriveerd. Dan verliest ze haar paspoort, dat wordt gevonden door een zekere Umberto, die een buitenkansje proeft: hij vervalst het paspoort en kan nu opeens zelf ook beginnen aan een wereldreis, tegelijk met Rossella, als niet-bestaand zoontje van de vader naar wie zij op zoek is.

Toen een paar kinderen met het boekje probeerden geld op te nemen bij een postkantoor begon de 'paspoortaffaire'. Het was namelijk de aanleiding voor het Openbaar Ministerie om het boekje uit de handel te laten nemen en de politie op de boekhandel af te sturen.

Op 9 oktober 1982 had in de Volkskrant nog een vrolijke beschrijving gestaan van het boekje: 'De uitgeverij heeft een perfect gelijkend paspoort laten drukken', stond er, en 'De koper van deze uitgave hoeft nog slechts zijn foto er in te monteren en zijn persoonlijke gegevens in te vullen' en daarmee had je een voorwerp waarmee je 'met gemak een slaperige douanier kan beduvelen'.

Een week later meldde dezelfde krant, nu zonder ironie: 'De justitie is van mening dat het boekje te veel op een echt paspoort lijkt, waardoor misbruik mogelijk is.' Kosmos-directeur Peter Bakker moest de levering aan de winkels stopzetten, en sommige winkels moesten hun voorraad boekjes aan de politie afgeven.

Tonke Dragt en Rindert Kromhout sturen een ingezonden brief aan de Volkskrant, waarin ze een nieuwe prijs introduceren, de 'Gouden Gniffel', een prijs 'die bestaat uit een vertederende glimlach, Els Pelgrom hoogstpersoonlijk toegezonden door de gezamenlijke juryleden'. Tonke Dragt maakte diverse paspoorten voor mensen die dat leuk vonden, een grap die ze jaren zou volhouden.